VakýfBank Kültür Yayýnlarý (VBKY), “Hukuki ve İktisadi Yönleriyle Para Vakfı” isimli kitabı okurlarıyla buluşturuyor. Erol Özvar ve Murteza Bedir’in editörlüğünde hazırlanan bu çalışma, vakıf kurumunun Osmanlı ekonomik ve hukuk düzenine özgü bir türü olan para vakfı sistemini ele alan makalelerden oluşuyor.
VBKY’nin iktisat kütüphanesi, Erol Özvar ve Murteza Bedir’in editörlüğünü yaptığı “Hukuki ve İktisadi Yönleriyle Para Vakfı” kitabıyla genişlemeye devam ediyor. Vakıf, İslâm medeniyetinin en önemli ve özgün kurumlarından biri olmakla beraber, İslâm’ın fetihlerle birlikte yayılmaya başladığı ilk yüzyıldan günümüze kadar varlığını sürdüren en süreklilik arz eden kurumsal yapıdır. Bu çalışma, vakıf kurumunun Osmanlı ekonomik ve hukuk düzenine özgü özel bir türü olan para vakfı sistemini ele alan makalelerden oluşuyor. Alanında uzman akademisyenler tarafından kaleme alınan her bir makale, Osmanlı toplumunun ekonomik ve sosyal hayatında merkezî bir rol oynamış bu sistemi, para vakıflarının doğuşundan Osmanlı hukuk sistemindeki tartışmalara, finansal işleyişlerine ve toplumsal etkilere kadar geniş bir yelpazede tartışıyor.
VakifBank Kültür Yayınları’nın okuyucuyla buluşturduğu bu eser, para vakfı sisteminin günümüze kadar uzanan tarihine ilgi duyan her türden okuyucu için vazgeçilmez bir başvuru kaynağı niteliğindedir. Kitapta, para vakfının menşei konusunda tarihçiler ve hukukçular arasında ihtilaf bulunduğu, eldeki maddi verilerin ilk kurulan para vakfına ait senetlerin 15. yüzyılın başlarına ait olduğunu gösterdiği belirtilmektedir. Para vakfının ilk kez ne zaman ve hangi bölgede kurulduğuna dair tartışmalar sürse de, yayılmasına ve genişlemesine 16. yüzyıldan itibaren Anadolu ve Balkan coğrafyalarında tanık olunmaktadır.
Para vakfı sektörünün büyümesi, yani hem sayı hem fon olarak hacminin artışı, 17. yüzyıl boyunca devam etmiştir. Bu büyüme temposu, mevcut olanlara ilave edilen yenileriyle 18. yüzyılda sürmüştür. Kurum olarak para vakfı, büyük gayrimenkullere dayalı yüksek mansıp sahiplerinin kurduğu vakıfların yanı sıra, birikimi fevkalade mütevazı olan halktan kimselerin vakıf sektörüne birikimleriyle katılmalarına olanak tanımıştır. Özellikle Ömer L. Barkan’ın çalışmaları, bu durumu ortaya koymuştur. Para vakfı, Osmanlı toplumunda halkın nakit paralarını çeşitli saiklerle “gömüleme” işlemini azaltarak, ellerindeki nakitleri vakıf yoluyla mübadeleye sevk etmiştir.
Osmanlı döneminde ortaya çıkan ve yaygınlaşan para vakıfları, küçük üretici ve tüketiciler için kısa süreli borç temin eden kurumlar olarak, tefeciliğin yayılmasını önlemiştir. Hem şehirdeki esnaf, tüccar ve zanaatkarların hem de kırsalda yaşayan tarımsal üreticilerin nakit ihtiyacı, kendi aralarında yaptıkları enformel borçlanma işlemlerinin yanında, para vakıflarının sağladıkları fonlarla karşılanmıştır. Bu durum, para vakıflarının Osmanlı ekonomik hayatındaki yerini ve önemini artırmıştır.
Yazarlar hakkında;
Erol Özvar: İktisat ve İktisat Tarihi Profesörü olan Özvar, 1989 yılında Marmara Üniversitesi İktisat Bölümü’nden lisans mezuniyetini tamamlamıştır. Aynı üniversitede iktisat tarihi alanında yüksek lisans ve doktora yapmıştır. Türk Tarih Kurumu’nda bilim kurulu üyeliği ve Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Birliği’nin idare kurulu üyeliği görevlerinde bulunan Özvar, Uluslararası İktisat Tarihi Kurumu’nun Bilim Kurulu üyesidir. Hâlihazırda Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) Başkanlığı görevini yürüten Özvar’ın Türkçe ve yabancı dillerde yayımlanmış çok sayıda çalışması bulunmaktadır.
Murteza Bedir: İslâm Hukuku Profesörü olan Bedir, 1992 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun olmuştur. Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu (SOAS) Hukuk Bölümü’nde yüksek lisansını tamamladıktan sonra, Manchester Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Bölümü’nde “Early Development of Hanafi Usul al-fiqh (Legal Theory)” adlı teziyle doktorasını almıştır. Fıkıh ve fıkıh usûlü, özellikle de Hanefî fıkhı üzerine birçok telif ve tercüme eser, kitap bölümü, uluslararası ve ulusal yayınlarda makale ve ansiklopedi maddesi kaleme alan Bedir, hâlihazırda Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) başkanlığı görevini sürdürmektedir.
